Các nguồn phóng xạ là các chất chứa hạt nhân phóng xạ cụ thể (dạng không ổn định của một nguyên tố, phát ra bức xạ). Chất này có thể thay đổi tùy theo ứng dụng mà nguồn được sản xuất. Những nguồn này phát ra bức xạ ion hóa, thường ở dạng hạt alpha và beta, tia gamma hoặc bức xạ neutron.
Từ sau khi khám ra phóng xạ tự nhiên, mãi đến những năm 1950, chỉ có các hạt nhân phóng xạ có nguồn gốc tự nhiên như Radi-226 (một đồng vị của radi dùng để điều trị một số loại ung thư) mới được sử dụng. Ngày nay, các hạt nhân phóng xạ được sản xuất nhân tạo trong các cơ sở hạt nhân và máy gia tốc hạt nhân, bao gồm Caesi-137, Colbalt-60 và Iridi-192 được sử dụng rộng rãi. Trên khắp thế giới, các nguồn phóng xạ này được sử dụng cho mục đích y tế, công nghiệp, nông nghiệp, nghiên cứu và giáo dục. Một số loại còn sử dụng trong các lĩnh vực kinh tế-xã hội như tiêu diệt vi khuẩn trong thực phẩm, khử trùng vật tư và thiết bị y tế, điều trị ung thư và các bệnh khác, lập bản đồ nguồn nước ngầm, kiểm tra tính toàn vẹn của cấu trúc cơ học và đo mật độ đất cho các dự án xây dựng.
Các nguồn phóng xạ, giống như trong hình, được sử dụng trong nhiều ứng dụng khác nhau trong y học, nông nghiệp, công nghiệp cũng như nghiên cứu và giáo dục. Chúng có kích thước từ vài mm đến vài cm. (Nguồn: IAEA)
Các nguồn phóng xạ bao gồm nhiều loại hạt nhân phóng xạ và lượng chất phóng xạ khác nhau:
- Nguồn kín: Nguồn phóng xạ trong đó chất phóng xạ (a) được bịt kín vĩnh viễn trong một viên nang hoặc (b) liên kết chặt chẽ và ở dạng rắn. Chất phóng xạ được chứa hoặc gắn vào một viên nang đủ mạnh để ngăn ngừa rò rỉ bức xạ, đồng thời cho phép phát ra bức xạ ion hóa trong điều kiện sử dụng có kiểm soát. Các nguồn kín thường có nồng độ chất phóng xạ cao trong một thể tích nhỏ – có kích thước từ vài mm đến vài cm. Máy trị liệu từ xa để điều trị ung thư, cũng như các thiết bị thí nghiệm, chẳng hạn như máy sắc ký khí, thiết bị sử dụng ống đếm nhấp nháy chất lỏng và cân phân tích, đếu có thể chứa các nguồn kín.
- Nguồn không kín (Nguồn hở): Nguồn phóng xạ trong đó chất phóng xạ không (a) bị bịt kín vĩnh viễn trong một viên nang cũng như không (b) liên kết chặt chẽ và ở dạng rắn. Những loại nguồn này, có thể ở dạng bột, chất lỏng hoặc khí, được sử dụng trong nghiên cứu sinh học và y học. Trong xạ trị để điều trị ung thư, các nguồn hở sẽ được tiêm hoặc đưa vào cơ thể một lượng rất nhỏ để nhắm vào các vị trí, cơ quan hoặc mô cụ thể. Trong công nghiệp, các nguồn hở được sử dụng để phát hiện rò rỉ như một chất đánh dấu phóng xạ.
- Nguồn không sử dụng: Nguồn phóng xạ không còn được sử dụng và không có mục đích sử dụng cho hoạt động đã được cấp phép.
- Nguồn mồ côi: Nguồn phóng xạ không nằm trong tầm kiểm soát theo quy định, vì chưa bao giờ nằm trong sự kiểm soát theo quy định do lịch sử hoặc hoạt động kinh tế khác nhau hoặc vì bị bỏ quên, bị thất lạc, đánh cắp hoặc chuyển giao mà không có sự cho phép. Những nguồn này (theo lịch sử ghi nhận) thường gây ra các vụ tai nạn do tiếp xúc với bức xạ.
Nguồn phóng xạ có kích thước bằng đồng xu có thể được chứa trong các hộp chứa hoặc container lớn
Lo ngại về việc tiếp xúc với bức xạ ngẫu nhiên, bao gồm cả trong các ngành sản xuất và tái chế kim loại, cũng như các hành vi cố ý trái phép liên quan đến nguồn phóng xạ đã dẫn đến việc IAEA phê duyệt Bộ quy tắc ứng xử về an toàn và an ninh của các nguồn phóng xạ (Bộ quy tắc ứng xử) vào năm 2003. Quy tắc ứng xử và Hướng dẫn bổ sung về nhập khẩu và xuất khẩu nguồn phóng xạ cũng như Hướng dẫn quản lý nguồn phóng xạ không còn sử dụng là một công cụ không mang tính ràng buộc về mặt pháp lý nhưng giúp các quốc gia xây dựng và hài hòa hóa các chính sách, luật và quy định về an toàn, an ninh nguồn phóng xạ. Mỗi quốc gia chịu trách nhiệm quản lý các nguồn phóng xạ theo quy định, từ khâu sản xuất ban đầu đến khâu thải bỏ cuối cùng.
Mục tiêu của Bộ luật là giúp các quốc gia giảm thiểu khả năng vô tình tiếp xúc với các nguồn phóng xạ hoặc việc sử dụng các nguồn đó nhằm mục đích gây hại. Bộ luật này nhằm ngăn chặn việc tiếp cận trái phép hoặc làm hư hỏng và mất mát, trộm cắp hoặc chuyển giao trái phép các nguồn phóng xạ.
Hầu hết các nguồn phóng xạ đều được sử dụng và chứa bên trong một thiết bị lớn hơn, được bảo vệ bằng lớp che chắn dày đặc. Biểu tượng hình cây ba lá màu đen, đỏ tươi hoặc vàng hoặc các từ “bức xạ” hoặc “phóng xạ” thường được sử dụng trên khắp thế giới để dán nhãn cho các thiết bị hoặc thùng chứa nguồn phóng xạ. Các nguồn phóng xạ có thể trông vô hại – giống như một mảnh kim loại nhỏ, do đó, cần tránh xa các đồ vật có nhãn bức xạ và không chạm vào chúng và liên hệ ngay với cơ quan chức năng và thông báo với họ rằng bạn đang ở gần nguồn phóng xạ tiềm ẩn. Vết thương do phóng xạ có thể trông giống như vết bỏng, nhưng không lành như vết bỏng. Các triệu chứng của việc tiếp xúc quá nhiều với bức xạ bao gồm buồn nôn, tiêu chảy và nôn mửa.
Từ khóa: Bức xạ; nguồn phóng xạ; vật liệu;
– CMD&DND –
