Radon là một loại khí phóng xạ xuất hiện tự nhiên có thể có nồng độ cao trong môi trường sống của con người, như nhà ở và nơi làm việc. Thống kê hiện nay, Radon là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ung thư phổi, ước tính gây ra từ 3% đến 14% tổng số ca mắc bệnh ung thư phổi, tùy thuộc vào nồng độ radon và tỷ lệ hút thuốc lá. Hiện đã có các phương pháp đánh giá hiệu quả và tiết kiệm chi phí để ngăn chặn sự xâm nhập của radon vào môi trường sống thông qua các máy dò phóng xạ thụ động.
Radon là loại khí phóng xạ không có mùi, không màu và không vị. Radon được tạo ra từ sự phân rã phóng xạ tự nhiên của uranium, chất này được tìm thấy trong tất cả các loại đá, đất và có thể có trong nước. Radon thoát khỏi mặt đất vào không khí, phân rã và tạo ra các hạt phóng xạ tiếp theo. Khi chúng ta hít thở, những hạt này lắng đọng và đi vào cơ thể, có thể làm hỏng DNA và có khả năng gây ung thư phổi. Ở ngoài trời, radon nhanh chóng bị pha loãng đến nồng độ rất thấp và nhìn chung không gây ra các vấn đề sức khỏe. Mức radon ngoài trời trung bình dao động từ 5 Bq/m3 đến 15 Bq/m3. Tuy nhiên, nồng độ radon trong nhà và ở những khu vực có hệ thống thông gió kém thì cao hơn và mức cao nhất được tìm thấy ở những nơi như hầm mỏ, hang động và cơ sở xử lý nước. Trong các khu vực như nhà ở, trường học, văn phòng, mức radon có thể thay đổi đáng kể từ 10 Bq/m3 đến hơn 10.000 Bq/m3. Với đặc tính của radon, cư dân của những tòa nhà như vậy có thể vô tình sống hoặc làm việc ở mức radon rất cao.
Đối với hầu hết mọi người, mức độ phơi nhiễm radon lớn nhất thường là từ nhà ở, nơi làm việc trong các tòa nhà, văn phòng. Nồng độ radon trong các tòa nhà phụ thuộc vào: địa chất, hàm lượng uranium và tính thấm của đá và đất bên dưới; các tuyến đường có sẵn radon truyền từ đất; radon từ vật liệu xây dựng; tốc độ trao đổi giữa không khí trong nhà và ngoài trời, phụ thuộc vào việc xây dựng tòa nhà, hệ thống thông gió và độ kín khí của tòa nhà. Radon xâm nhập vào các tòa nhà thông qua các vết nứt trên sàn hoặc tại các điểm nối giữa tường và sàn, các khoảng trống xung quanh đường ống hoặc dây cáp, các lỗ nhỏ trên tường khối rỗng hoặc hố thu, cống thoát nước. Mức radon thường cao hơn ở các tầng hầm, hầm và không gian sống tiếp xúc với mặt đất. Tuy nhiên, nồng độ radon đáng kể cũng có thể được tìm thấy ở tầng trệt. Nồng độ radon thay đổi giữa các tòa nhà liền kề cũng như trong tòa nhà hàng ngày và hàng giờ. Do những biến động này nên ước tính nồng độ radon trung bình hàng năm trong không khí trong nhà bằng các phép đo trong ít nhất 3 tháng.
Mức radon trong khu dân cư có thể được đo một cách đơn giản bằng các máy dò thụ động nhỏ. Các phép đo phải dựa trên các quy trình quốc gia để đảm bảo tính nhất quán cũng như độ tin cậy cho việc ra quyết định. Các khảo sát radon ngắn hạn được thực hiện tuân thủ các quy trình quốc gia, có thể có giá trị khi đưa ra quyết định trong các tình huống nhạy cảm về thời gian, chẳng hạn như bán nhà hoặc kiểm tra tính hiệu quả của công việc giảm thiểu radon.
Hiện có các phương pháp đã được thử nghiệm ổn định và tiết kiệm chi phí để ngăn chặn radon trong các tòa nhà mới và giảm lượng radon trong các khu nhà hiện có. Việc ngăn ngừa radon cần được xem xét khi xây dựng các công trình mới, đặc biệt là ở những khu vực dễ có radon. Ở nhiều nước Châu Âu, Hoa Kỳ và Trung Quốc, việc đưa các biện pháp bảo vệ vào các tòa nhà mới đã được đưa vào quy chuẩn xây dựng. Một số cách phổ biến để giảm mức radon trong các tòa nhà hiện có bao gồm: tăng cường thông gió dưới sàn; lắp đặt hệ thống bể chứa radon ở tầng hầm hoặc dưới sàn kiên cố; tránh sự truyền radon từ tầng hầm vào không gian sống; phủ kín sàn và tường; cải thiện khả năng thông gió của tòa nhà. Các hệ thống giảm thiểu thụ động có thể giảm hơn 50% mức radon trong nhà. Khi quạt thông gió radon được bổ sung, mức độ radon có thể còn giảm hơn nữa.
Ở nhiều quốc gia, nước uống được lấy từ các nguồn nước ngầm như suối, giếng và lỗ khoan. Những nguồn nước này thường có nồng độ radon cao hơn nước mặt từ các hồ chứa, sông, hồ. Cho đến nay, các nghiên cứu dịch tễ học vẫn chưa xác nhận mối liên quan giữa việc tiêu thụ nước uống có chứa radon và việc tăng nguy cơ ung thư dạ dày. Radon hòa tan trong nước uống được thải vào không khí trong nhà. Thông thường, lượng radon nhận được từ việc hít phải radon sẽ cao hơn so với khi nuốt phải. Hướng dẫn của WHO về chất lượng nước uống (2011) khuyến nghị rằng mức sàng lọc radon trong nước uống phải được thiết lập dựa trên mức tham chiếu quốc gia về radon trong không khí. Trong trường hợp có thể dự đoán nồng độ radon cao trong nước uống, việc đo nồng độ radon là cần thiết. Hiện có các kỹ thuật đơn giản và hiệu quả để giảm nồng độ radon trong nguồn cung cấp nước uống bằng cách sục khí hoặc sử dụng bộ lọc than hoạt tính dạng hạt. Hướng dẫn thêm có sẵn trong Quản lý phóng xạ trong nước uống (2018).
Radon trong nhà là yếu tố gây các rủi ro có thể phòng ngừa được và có thể được xử lý thông qua các chính sách và quy định quốc gia. Sổ tay của WHO về radon trong nhà: Quan điểm y tế công cộng cung cấp các lựa chọn chính sách để giảm rủi ro sức khỏe do phơi nhiễm radon trong nhà thông qua:
- Cung cấp thông tin về mức độ radon trong nhà và các nguy cơ sức khỏe liên quan;
- Thực hiện chương trình radon quốc gia nhằm giảm thiểu rủi ro chung cho cả cộng đồng và rủi ro cá nhân đối với những người sống với nồng độ radon cao;
- Thiết lập mức tham chiếu nồng độ radon dân cư trung bình hàng năm trên toàn quốc là 100 Bq/m3, nhưng nếu mức này không thể đạt được trong các điều kiện cụ thể của quốc gia hiện hành thì mức tham chiếu không được vượt quá 300 Bq/m3;
- Phát triển các phương thức đo radon để giúp đảm bảo chất lượng và tính nhất quán trong việc kiểm tra radon;
- Thực hiện ngăn ngừa radon trong các quy chuẩn xây dựng nhằm giảm mức radon trong các tòa nhà đang được xây dựng và các chương trình radon để đảm bảo mức radon dưới mức tham chiếu quốc gia;
- Thúc đẩy giáo dục cho các chuyên gia xây dựng và cung cấp hỗ trợ tài chính để loại bỏ radon khỏi các tòa nhà hiện có;
- Xem xét việc đưa radon vào như một yếu tố rủi ro trong các chiến lược quốc gia liên quan đến kiểm soát ung thư, kiểm soát thuốc lá, chất lượng không khí trong nhà và bảo tồn năng lượng.
Những khuyến nghị này phù hợp với Tiêu chuẩn An toàn Cơ bản Quốc tế (2014), được đồng nhất trí bởi WHO và các tổ chức quốc tế khác. WHO thúc đẩy việc thực hiện các tiêu chuẩn radon này, nhằm hỗ trợ cho Chương trình nghị sự 2030 về các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDG) và Mục tiêu về các bệnh không lây nhiễm. Để giúp giám sát các chính sách và quy định về radon quốc gia trên toàn thế giới, WHO đã tập hợp cơ sở dữ liệu về radon như một phần của Đài quan sát Y tế Toàn cầu của WHO.
Từ khóa: radon; phóng xạ;
– CMD –
