Hệ sinh thái biển và ven biển đóng vai trò quan trọng đối với sức khỏe của đại dương và cả trái đất. Một trong những mối đe dọa lớn đối với sự cân bằng của hệ sinh thái là hệ quả từ sự cố tràn dầu, gây ra tác động nghiêm trọng đến môi trường và các cộng đồng sống phụ thuộc vào chúng. Khi đối mặt với sự cố tràn dầu, các quốc gia càng có nhiều công cụ xử lý và thông tin càng tốt để giúp giảm thiểu hậu quả của chúng. Việc xác định nguồn tràn dầu và đánh giá sinh vật biển có bị nhiễm chất độc hại hay không luôn được đặt lên hang đầu. Kỹ thuật hạt nhân và đồng vị đã giải quyết hiệu quả vấn đề này.
Philippe Bersuder, Giám đốc Phòng thí nghiệm Nghiên cứu Môi trường Biển tại IAEA cho biết: “Các vụ tràn dầu có các đặc điểm khác nhau và đòi hỏi phải có những thông tin riêng”. Sử dụng kỹ thuật hạt nhân và đồng vị để đo lường và truy tìm chính xác nguồn gốc các vụ tràn dầu sẽ cung cấp cho các quốc gia những thông tin cần thiết để giảm thiểu thiệt hại và đánh giá rủi ro đối với sức khỏe con người.
Sự cố tràn dầu khiến các môi trường ven biển bị tổn hại. Khi Mauritius bị ảnh hưởng bởi vụ tràn dầu vào năm 2020, IAEA đã hỗ trợ phân tích và theo dõi tác động lâu dài của nó (Nguồn ảnh: Tổ chức Động vật hoang dã Mauritius)
Dầu thô gồm các hỗn hợp phức tạp của hydrocarbon và các tạp chất khác. Chúng là những vật chất nào thì tùy thuộc vào nguồn gốc địa lý và nơi sản xuất. Sự phức tạp của các hỗn hợp này lại chính là một “dấu vân tay” nhận dạng có thể được sử dụng để truy tìm nguồn gốc của dầu tràn vào môi trường hay nguồn gây ô nhiễm. Điều này đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu hậu quả sau sự cố tràn dầu. Khi xảy ra sự cố tràn dầu trên biển, các nhà khoa học sử dụng các thiết bị như khối phổ kế sắc ký khí để xác định thành phần hóa học của các mẫu dầu. Kỹ thuật này được áp dụng như các kỹ thuật lấy “dấu vân tay” để xác định nguồn gốc của dầu tràn, cung cấp bằng chứng khoa học cần thiết để giúp xác định các bên chịu trách nhiệm và phát triển các chiến lược giám sát dài hạn. Trong lĩnh vực này, Phòng thí nghiệm Môi trường Biển của IAEA là nơi xây dựng năng lực cho hầu hết các quốc gia bị ảnh hưởng bởi sự cố tràn dầu và cung cấp cho các nhà khoa học môi trường thiết bị để tiến hành phân tích cũng như tài liệu tham khảo đảm bảo chất lượng trong phòng thí nghiệm.
Một nhà khoa học của IAEA sử dụng máy quang phổ khối sắc ký khí để xác định thành phần hóa học của dầu thô. (Nguồn ảnh: E. McDonald/IAEA)
Tràn dầu cũng có thể đe dọa tới sức khỏe và sự an toàn của người dân tiêu thụ hải sản như một phần trong chế độ ăn uống của họ vì các chất ô nhiễm từ dầu có thể tích tụ sinh học trong chuỗi thức ăn biển. Điều này có nghĩa là khi động vật ăn phải các hóa chất độc hại từ sự cố tràn dầu, những loài cá lớn hơn ăn chúng sẽ có nhiều chất độc hơn trong cơ thể. Người dân ăn hải sản bị ô nhiễm đó sẽ có nguy cơ cao bị nhiễm độc ở mức độ cao.
Năm 2020, khi tàu chở hàng bị mắc cạn ngoài khơi bờ biển Mauritius, đã có hơn 26 km2 bị ảnh hưởng bởi sự cố tràn gần 1000 tấn dầu. Vụ tràn dầu có tác động mạnh và ngay lập tức đến sức khỏe của môi trường biển Mauritius và sinh kế của cộng đồng ngư dân Mauritius. Đây được coi là thảm họa môi trường tồi tệ nhất ảnh hưởng đến Mauritius và được ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia.
Một máy phân tích sắc ký khí dầu cách điện
Để ứng phó, các chuyên gia IAEA đã đào tạo các nhà khoa học Mauritius cách phân tích hydrocarbon thải ra từ vụ tràn dầu và cung cấp cho họ khả năng giám sát tác động lâu dài của vụ tai nạn và phục hồi hệ sinh thái. Nhiều quốc gia cũng đã nhận được sự hỗ trợ của IAEA khi đối mặt với thảm họa môi trường do sự cố tràn dầu gây ra: Cuba năm 2018, Sri Lanka năm 2021 và Peru năm 2022. Cuba hiện đang sử dụng năng lực phân tích và khả năng ứng phó khẩn cấp được xây dựng với sự hợp tác của IAEA sau vụ tràn dầu năm 2018 để đánh giá hệ quả tác động môi trường gần đây– vụ nổ tại cơ sở lưu trữ dầu ở Matanzas vào năm 2022.
Từ khóa: phóng xạ; tràn dầu; ô nhiễm môi trường; biển;
– CMD&DND –
