Trong nghiên cứu mới được công bố gần đây, các nhà khoa học tại Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ đã phát hiện ra chụp cắt lớp phát xạ positron (PET) của tim có thể xác định người sẽ bị mắc bệnh Parkinson hoặc chứng mất trí nhớ thể Lewy trong số những người có nguy cơ mắc các bệnh này. Các phát hiện được công bố trên Tạp chí Journal of Clinical Investigatio và có thể thúc đẩy nỗ lực phát hiện những thay đổi sớm nhất dẫn đến bệnh Parkinson và chứng mất trí nhớ thể Lewy.
Bệnh Parkinson hay còn được gọi là bệnh liệt rung – đây là một tình trạng rối loạn tăng tiến của hệ thần kinh có ảnh hưởng đến sự di chuyển của toàn cơ thể. Bệnh thường bắt đầu với một cơn chấn động gần như không đáng chú ý như rung rất nhẹ ở một bên tay rồi phát triển dần dần. Rung có thể là biểu hiện điển hình nhất của bệnh Parkinson, tuy nhiên, bệnh cũng thường hay gây tê cứng hoặc chuyển động một cách khó khăn, chậm chạp. Một bác sĩ người Anh, sống ở London, có tên là James Parkinson mô tả bệnh Parkinson lần đầu tiên vào năm 1912. Từ đó trở đi, người ta thường gọi căn bệnh này theo tên của ông.
Trong 34 người có yếu tố nguy cơ mắc bệnh Parkinson, các nhà nghiên cứu đã tiến hành chụp PET tim để hiểu rõ hơn về mức độ của chất dẫn truyền thần kinh norepinephrine. Họ phát hiện ra rằng các hình ảnh PET có thể phân biệt những cá nhân sau này được chẩn đoán mắc bệnh mất trí nhớ thể Parkinson hoặc thể Lewy (cả hai đều là bệnh về não do sự lắng đọng bất thường của protein alpha-synuclein tạo thành các khối được gọi là thể Lewy). Nghiên cứu được thực hiện tại Trung tâm lâm sàng NIH, hiện là địa điểm duy nhất chụp PET 18F-dopamine. Norepinephrine có nguồn gốc từ dopamine, chất bị thiếu hụt trong não của những người mắc bệnh Parkinson. Công trình trước đây của TS. David S. Goldstein từ NINDS, đã chứng minh rằng những người mắc bệnh thể Lewy bị suy giảm nghiêm trọng lượng norepinephrine ở tim, chất thường được giải phóng bởi các dây thần kinh cung cấp cho tim.
Kết quả chụp PET tim và não của một người tham gia nghiên cứu mắc bệnh Parkinson. Cặp hình ảnh PET trên cùng cho thấy mức độ phóng xạ có nguồn gốc từ 18F-dopamine thấp trong tim (bên phải) và bản PET 13N-amoniac ở bên trái. Kết quả chụp não cho thấy sự mất đi các tế bào thần kinh sản xuất dopamine và phát triển các triệu chứng của bệnh (Nguồn: Phòng thí nghiệm Goldstein, NINDS)
Trong nghiên cứu hiện tại, nhóm do TS. Goldstein dẫn đầu đã phát hiện ra rằng những người có nồng độ phóng xạ từ 18F-dopamine trong tim thấp có nhiều khả năng mắc chứng mất trí nhớ thể Parkinson hoặc Lewy trong quá trình theo dõi lâu dài so với những người có cùng yếu tố nguy cơ nhưng có mức độ phóng xạ bình thường. PET hoạt động bằng cách sử dụng chất đánh dấu phóng xạ để ghi nhận các quá trình trao đổi chất hoặc sinh hóa trong các cơ quan của cơ thể. TS. Goldstein nói: “Hãy tưởng tượng các bản quét hình ảnh là những khung hình của một bộ phim. Khung hình 8 phút trong lần đánh giá đầu tiên đã đủ để xác định những người có khả năng phát triển bệnh thể Lewy trung ương nhiều năm sau đó.”.
Trong nghiên cứu, 34 người có nguy cơ mắc bệnh Parkinson đã được chụp PET 18F-dopamine tim mỗi 18 tháng trong khoảng 7,5 năm hoặc cho đến khi họ được chẩn đoán mắc bệnh. Những người tham gia có ba yếu tố nguy cơ mắc bệnh Parkinson trở lên, bao gồm: tiền sử gia đình mắc bệnh; mất khứu giác, thường xảy ra ở bệnh Parkinson; chứng rối loạn giấc ngủ trong đó thể hiện hoạt động như trong giấc mơ của mình, được gọi là hành vi thực hiện giấc mơ; các triệu chứng không giữ tư thế đứng, chẳng hạn như choáng váng khi đứng. Trong số 9 người có mức độ phóng xạ từ 18F-dopamine trong tim ở mức thấp trong lần chụp đầu tiên, 8 người sau đó được chẩn đoán mắc chứng mất trí nhớ thể Parkinson hoặc Lewy. Chỉ 1 trong số 11 người tham gia có hoạt độ phóng xạ ban đầu bình thường phát triển bệnh thể Lewy trung ương. Tất cả chín người tham gia mắc bệnh thể Lewy đều có mức độ phóng xạ thấp trước hoặc tại thời điểm chẩn đoán.
Nghiên cứu này ủng hộ quan điểm rằng các rối loạn synuclein như bệnh Parkinson và chứng sa sút trí tuệ thể Lewy ảnh hưởng đến các dây thần kinh của hệ thần kinh tự trị, hệ thống điều chỉnh các quá trình tự động của cơ thể như nhịp tim và huyết áp. Kết quả cũng đã cho thấy sự kết tụ synuclein xảy ra ở các dây thần kinh đến các cơ quan tiêu hóa, da và các tuyến trong cả hai chứng rối loạn này. Trong nhiều trường hợp mắc bệnh Parkinson và chứng mất trí nhớ thể Lewy, quá trình bệnh không thực sự bắt đầu từ não. Thông qua những bất thường về hệ thống tự kiểm soát thần kinh, các quá trình phát triển bệnh cuối cùng sẽ đến não. Sự mất norepinephrine trong tim dự đoán và báo trước sự mất dopamin trong não trong các bệnh thể Lewy. Việc tìm kiếm các dấu ấn sinh học có thể giúp phát hiện bệnh trước khi các triệu chứng bắt đầu, được gọi là giai đoạn tiền lâm sàng, là rất quan trọng để thực hiện các biện pháp can thiệp sớm. Các triệu chứng vận động có thể thấy của bệnh Parkinson chỉ xảy ra sau khi bị tổn thương đáng kể hoặc mất đi các tế bào thần kinh sản xuất dopamine ở các vùng não kiểm soát chuyển động.
Một khi các triệu chứng bắt đầu xuất hiện, hầu hết đã xảy ra các vấn đề và hư hỏng ở nhiều cơ quan trong cơ thể. Nếu phát hiện bệnh sớm, có thể cứu được các cơ quan sản sinh dopamine, kéo dài thời gian trước khi người đó xuất hiện các triệu chứng. Sử dụng PET để xác định những người mắc bệnh Lewy tiền lâm sàng có thể cho phép thử nghiệm các phương pháp phòng ngừa như điều chỉnh lối sống, bổ sung chế độ ăn uống hoặc dùng thuốc.
Từ khóa: PET; bức xạ; Parkinson; Lewy;
– CMD&DND –
