Xạ trị hay liệu pháp điều trị bằng bức xạ là một trong những phương pháp điều trị ung thư hiệu quả nhất hiện nay. Trong đó, các chuyên gia y tế sẽ tiêu diệt các tế bào ung thư bằng cách sử dụng bức xạ ion hóa, chẳng hạn như tia X, tia gamma, electron năng lượng cao hoặc các hạt nặng. Đây là phương pháp điều trị ung thư được sử dụng rộng rãi nhất với khoảng một nửa số bệnh nhân bị ung thư cần tới trong quá trình điều trị bệnh.
Liệu pháp xạ trị ngoài hay liệu pháp điều trị từ xa là một trong những phương pháp điều trị ung thư phổ biến hiện nay (Nguồn: A. Vargas/IAEA).
Xạ trị vận hành thế nào để điều trị bệnh ung thư?
Ung thư là tình trạng các tế bào trong một bộ phận cụ thể của cơ thể bắt đầu phát triển và sản sinh một cách không kiểm soát, tạo thành các khối u ảnh hưởng đến các mô và cơ quan xung quanh và ở giai đoạn nặng sẽ lan sang các bộ phận khác của cơ thể thông qua máu hoặc hệ bạch huyết. Phương pháp xạ trị vận hành dựa trên nguyên lý liên quan đến việc sử dụng bức xạ ion hóa được lựa chọn cẩn thận để làm hỏng DNA của các tế bào ung thư (DNA kiểm soát cách chúng phân chia). Bức xạ làm cho khối u co lại và trong một số trường hợp, khối u đó sẽ bị tiêu diệt. Xạ trị đã được đưa vào sử dụng từ những năm 1890 để điều trị hầu hết các loại ung thư. Phương pháp này được áp dụng độc lập hoặc kết hợp với các phương pháp điều trị khác, như hóa trị hoặc phẫu thuật, để chữa bệnh ung thư hoặc kiểm soát các triệu chứng của bệnh.
(Nguồn: A. Vargas/IAEA)
Các phương pháp xạ trị phổ biến hiện nay
Tùy thuộc vào loại và vị trí của khối u, các bác sĩ sẽ sử dụng hai dạng xạ trị, đơn lẻ hoặc kết hợp: xạ trị ngoài, còn được gọi là liệu pháp điều trị từ xa và xạ trị trong hay xạ trị áp sát. Phương pháp điều trị cần các chuyên gia có trình độ lựa chọn, bao gồm bác sĩ ung thư bức xạ, nhà vật lý y tế và kỹ thuật viên xạ trị, những người sử dụng bức xạ để tiêu diệt khối u đồng thời giảm thiểu tác hại đối với các tế bào khỏe mạnh.
Xạ trị từ xa: Phương pháp xạ trị phổ biến nhất là liệu pháp từ xa, theo đó bức xạ được đưa đến khu vực khối u dưới dạng chùm năng lượng cao. Bức xạ này được phát ra từ một thiết bị đặt ở khoảng cách xa cơ thể, chẳng hạn như máy gia tốc tuyến tính (LINAC). Trong quá trình trị liệu, bệnh nhân nằm bất động trên bàn trong khi thiết bị di chuyển khắp cơ thể, hướng các liều phóng xạ chính xác vào khối u từ nhiều góc độ. Kích thước và hình dạng chùm tia được điều chỉnh cẩn thận để đưa liều lượng đến khối u mà không ảnh hưởng đến các mô lành.
Xạ trị ngoài được sử dụng để điều trị nhiều loại khối u, bao gồm ở đầu, cổ, vú, phổi hoặc ruột (Nguồn: A. Vargas/IAEA)
Xạ trị áp sát: Với phương pháp xạ trị áp sát, một nguồn phóng xạ nhỏ được đặt bên trong cơ thể, cho phép một liều phóng xạ phù hợp truyền trực tiếp đến khối u với tác động tối thiểu đến các mô xung quanh. Nguồn có thể được đặt tạm thời hoặc vĩnh viễn. Đối với dạng tạm thời sẽ có các viên nang chứa các nguồn caesi, i-ốt hoặc coban được đưa vào cơ thể bằng cách tiêm hoặc bằng dụng cụ đặc biệt. Tùy thuộc vào liều lượng được cấp bởi nguồn, viên nang có thể tồn tại trong cơ thể từ vài phút đến vài ngày. Đối với dạng vĩnh viễn, một mô cấy, ví dụ là I-125 thường có kích thước bằng hạt gạo được đưa vào cơ thể và nhắm vào khối u trước khi mất đi tính phóng xạ của nó theo thời gian.
Xạ trị áp sát thường được sử dụng để điều trị ung thư tuyến tiền liệt, vú, da và một số bệnh ung thư đầu và cổ (Nguồn: A. Vargas/IAEA)
Xạ trị mang lại hiệu quả như thế nào?
Xạ trị là phương pháp điều trị có hiệu quả cao. Hàng triệu bệnh nhân sử dụng đến xạ trị mỗi năm đối với các bệnh ung thư não, vú, đầu và cổ, cổ tử cung, tuyến tiền liệt, da và các loại ung thư khác. Tác dụng của xạ trị cần thời gian, thay vì ngay lập tức, có thể mất vài ngày, vài tuần hoặc vài tháng sau khi kết thúc điều trị. Một số tiến bộ mới nhất trong xạ trị, bao gồm xạ trị 3-D, xạ trị điều biến cường độ và xạ trị dưới hướng dẫn bằng hình ảnh, giúp xác định khu vực mục tiêu với độ chính xác cao và cung cấp các liều phóng xạ chính xác, hiệu quả, chỉ gây tổn thương tối thiểu cho các tế bào, mô khỏe mạnh và nội tạng.
Tác dụng phụ của xạ trị
Các tác dụng phụ của xạ trị phụ thuộc vào lượng bức xạ được sử dụng và phần cơ thể được chiếu xạ. Bệnh nhân có thể gặp tác dụng phụ ngắn hạn và dài hạn hoặc không có tác dụng phụ nào cả. Xạ trị được thực hiện với thiết bị được thiết kế đặc biệt bởi đội ngũ chuyên gia chăm sóc sức khỏe có trình độ cao, rất an toàn. Trong khi bệnh nhân có thể gặp tác dụng phụ, những người khác, kể cả bác sĩ hoặc thành viên gia đình gần bệnh nhân trong quá trình điều trị cũng không có bất kỳ nguy cơ nhiễm xạ nào. Liệu pháp điều trị từ xa không làm cho bệnh nhân bị nhiễm phóng xạ. Các mối nguy hiểm liên quan đến xạ trị cũng rất nhỏ.
Khi nguồn phóng xạ tạm thời được đưa vào bên trong cơ thể, bệnh nhân vẫn ở trong bệnh viện, trong những điều kiện đặc biệt, để ngăn nhân viên và công chúng tiếp xúc với bức xạ. Khi nguồn đã được loại bỏ sẽ không có bức xạ dư tại chỗ. Với nguồn cấy ghép vĩnh viễn, được đặt theo cách mà bức xạ được khối u hấp thụ. Để đảm bảo rằng mức độ phóng xạ đủ thấp, các bác sĩ tiến hành kiểm tra đặc biệt trước khi cho bệnh nhân xuất viện.
Vai trò của hình ảnh y tế trong xạ trị là gì?
Hình ảnh y tế hay chụp ảnh bức xạ trong y tế đóng vai trò quan trọng trong quản lý bệnh nhân ung thư và cần thiết cho việc lập kế hoạch, phân phối và đánh giá điều trị xạ trị. Việc tích hợp các kỹ thuật hình ảnh tiên tiến trong xạ trị đã cách mạng hóa việc chăm sóc ung thư và cải thiện kết quả của bệnh nhân. Trong bối cảnh này, vai trò của hình ảnh y tế bao gồm: Đánh giá vị trí bệnh và mức độ lây lan; xác định xem ung thư đang ở giai đoạn đầu hay đã lan sang các bộ phận khác của cơ thể. Các quy trình hướng dẫn bằng hình ảnh như sinh thiết là xâm lấn tối thiểu và cần thiết để chẩn đoán chính xác mô.
Các kỹ thuật chụp ảnh y tế, chẳng hạn như chụp cắt lớp vi tính (CT), siêu âm, chụp cộng hưởng từ (MRI) và chụp cắt lớp phát xạ positron (PET), rất cần thiết để chẩn đoán và phân loại chính xác ung thư. Những kỹ thuật này giúp xác định vị trí, kích thước và mức độ lan rộng của khối u, cũng như mối quan hệ của nó với các cấu trúc lân cận và sự hiện diện của di căn. Hình ảnh được sử dụng để lập kế hoạch điều trị: từ dùng thuốc và xạ trị đến phẫu thuật hoặc trong một số trường hợp, giảm nhẹ. Trong quá trình lập kế hoạch xạ trị, hình ảnh y tế tạo ra hình ảnh ba chiều của khối u, cho phép xạ trị nhắm mục tiêu khối u tốt hơn đồng thời giảm thiểu tổn thương cho các mô khỏe. Liệu pháp xạ trị dưới hướng dẫn bằng hình ảnh (IGRT) kết hợp hình ảnh y tế thời gian thực vào quy trình xạ trị để đảm bảo cung cấp liều bức xạ chính xác và nhất quán.
Hình ảnh y tế chi tiết cho phép các chuyên gia phân biệt giữa các khối u, các mô khỏe và các cơ quan để đảm bảo các tế bào ung thư được nhắm chính xác. (Nguồn: Auna Oncosalud)
Từ khóa: Xạ trị; xạ trị điều biến liều; xạ trị áp sát; xạ trị dưới hướng dẫn hình ảnh;
– CMD&DND –
