Tiêu chuẩn bức xạ ion hóa được đưa ra trong các quy định hiện nay yêu cầu người sử dụng lao động bảo vệ người lao động khỏi tiếp xúc với các nguồn bức xạ ion hóa, chẳng hạn như thiết bị phát tia X, máy gia tốc, các chất phóng xạ, các thiết bị cấy ion và vật liệu phóng xạ nhân tự nhiên (NORM). Các kịch bản phơi nhiễm bức xạ được đưa trong các kế hoạch ứng phó sự cố bức xạ thể hiện đầy đủ thông tin về khả năng phơi nhiễm bên ngoài và tiếp xúc bên trong với các nguồn bức xạ ion hóa. Việc kiểm soát và phòng ngừa cần có các biện pháp và dụng cụ bảo hộ bao gồm thiết bị che chắn và bảo vệ cá nhân (PPE) để giảm liều lượng bức xạ đối với người lao động khi làm việc tiếp xúc với các nguồn bức xạ ion hóa hoặc ngăn ngừa ô nhiễm phóng xạ.
Vật liệu phóng xạ nhân tự nhiên (NORM)
Người lao động trong một số môi trường nghề nghiệp có thể tiếp xúc với bức xạ ion hóa từ các vật liệu phóng xạ nhân tự nhiên có trong môi trường (đất, đá, không khí, nước). NORM, theo định nghĩa, tồn tại một cách tự nhiên (không phải do con người tạo ra và không bị xáo trộn do các hoạt động của con người). NORM có thể được tìm thấy ở mọi nơi trong môi trường tự nhiên. Ví dụ phổ biến về NORM là Radon (Rn-222), một loại khí phóng xạ tự nhiên, được tìm thấy trong đất, đá và nước. Khí radon có thể tích tụ ở các khu vực dưới mặt đất (ví dụ: tầng hầm, đường hầm) cũng như ở các khu vực trên mặt đất bên trong các tòa nhà, kênh hào và hố đào. Nguồn radon chính là urani. Như được minh họa trong chuỗi phân rã urani tự nhiên, theo thời gian, urani-238 phân rã thành radi-226, sau đó phân rã thành radon-222.
Chuỗi phân rã Urani (Nguồn: U.S. Geological Survey)
Radi (Ra-226 và Ra-228) có thể xuất hiện trong nước lấy từ các tầng ngậm nước sâu trong lòng đất (nguồn nước ngầm). Urani (U-238 và U-235) hoặc thori (Th-232) và các sản phẩm phân rã của chúng có trong đá granit, đá cẩm thạch, đá vôi hoặc các vật liệu khác được sử dụng để làm vật liệu xây dựng và trong các tòa nhà. Trong quá trình gia công, đá granit có urani hoặc thori tự nhiên có thể phát tán NORM mà sau này được coi là vật liệu được tăng cường nhân phóng xạ tự nhiên (TENORM) đối với các sản phẩm thương mại như mặt bàn đá granit. Urani (U) nằm trong lòng đất trước khi được khai thác và xử lý. Ngoài ra còn có một số NORM khác như: carbon-14 (C-14) được hấp thụ bởi tất cả các loài thực vật và động vật và có thể được các nhà khoa học sử dụng để xác định tuổi của vật liệu hữu cơ thông qua kỹ thuật xác định niên đại bằng carbon; Kali-40 (K-40) được tìm thấy trong một số loại thực phẩm, đặc biệt là chuối; Các tia vũ trụ đến từ các hạt năng lượng cao có nguồn gốc cả bên trong và bên ngoài hệ mặt trời có liên quan đến một số loại bức xạ khác nhau (alpha, gamma, neutron và tia X), góp phần vào liều bức xạ mà con người nhận được.
Công nhân có thể tiếp xúc với bức xạ ion hóa từ khí radon. Khí radon vô hình, không mùi và không vị. Khả năng phơi nhiễm nghề nghiệp với radon bao gồm: Tiếp xúc với nồng độ radon nguy hiểm trong khu vực do người sử dụng lao động kiểm soát; Phơi nhiễm radon khi làm việc trong hào hoặc hố đào; Trong quá trình khắc phục radon hoặc các công việc khác ở những khu vực có mức radon cao. Radon-222 phân rã thành một số sản phẩm phân rã tồn tại trong thời gian ngắn: poloni-218, chì-214, bismuth-214 và poloni-214. Những sản phẩm phân rã này có thể bám vào các hạt bụi trong không khí và hít vào phổi con người. Khi hít vào, các hạt này lắng đọng trong phổi và truyền một liều bức xạ đến mô phổi. Đặc biệt, poloni-218 và poloni-214 phát ra các hạt alpha năng lượng cao.
Năm 2010, Ủy ban Quốc tế về Bảo vệ Phóng xạ (ICRP), trong Ấn phẩm 115 “Nguy cơ Ung thư Phổi do Radon và Thế hệ Con cháu” đã tăng hệ số rủi ro tuyệt đối suốt đời đối với bệnh ung thư phổi do radon và đề xuất phương pháp tính toán liều lượng từ radon để bảo vệ bức xạ. Có nhiều phương pháp để xác định nồng độ radon, bao gồm các phép đo ngắn hạn (2 – 7 ngày) để xác định khu vực bất kỳ có nồng độ radon cao và phép đo dài hạn (90 ngày hoặc lâu hơn) để xác định nồng độ radon dài hạn. Báo cáo Số 97 của Hội đồng Quốc gia về Đo lường và Bảo vệ Bức xạ (NCRP) năm 2015, Đo lường Radon và các thiết bị Radon trong Không khí đã mô tả các kỹ thuật đo lường được cập nhật phù hợp để đánh giá radon. Các khu vực trong nhà có nồng độ radon cao có thể được khắc phục bằng cách tạo các lỗ thông hơi (ví dụ: xung quanh máy bơm bể phốt, v.v.) mà qua đó radon có thể xâm nhập vào cấu trúc, bịt kín các vết nứt trên sàn và tường, đồng thời tăng cường thông gió bằng hệ thống giảm thiểu radon.
Vật liệu được tăng cường nhân phóng xạ tự nhiên (TENORM)
Người lao động tiếp xúc với bức xạ ion hóa khi các quy trình công nghiệp hoặc hoạt động của con người thay đổi hoặc NORM bị tăng cường làm tập trung tính phóng xạ (cố ý hoặc vô ý) dẫn đến nồng độ nhân phóng xạ cao hơn NORM. TENORM bao gồm: Chất thải công nghiệp dầu khí, chất thải từ nứt vỡ thủy lực hoặc “fracking”, chất lỏng chảy ngược từ mỏ dầu, cặn đường ống, bùn và trầm tích; chất thải công nghiệp phân bón (phốt phát), bao gồm sản phẩm phụ từ chất thải phosphogypsum và xỉ phốt phát có thể chứa Ra-226 hoặc U-238; Các sản phẩm phân lân có chứa radi tự nhiên (Ra-226) được tìm thấy trong quặng phốt phát; Chất thải ngành than, bao gồm tro bay và tro đáy chứa Ra-226, Ra-228, U-238 hoặc thori (Th-232); Chất thải sản xuất bauxite và alumin, bao gồm bùn đỏ hoặc cát từ alumin (sản phẩm trung gian được sử dụng để sản xuất nhôm) có thể chứa U-238, Th-232 hoặc Ra-226, Ra -228; Chất thải của nhà máy xử lý nước, bao gồm bùn hoặc trầm tích và một số hệ thống lọc nhựa có thể chứa Ra-226, Ra-228, U-238 hoặc Th-232; Sản xuất năng lượng địa nhiệt, bao gồm cặn và cặn nước muối có thể chứa Ra-226, U-238 hoặc Th-232.
TENORM có thể là kết quả của các quy trình sản xuất, như sản xuất vật liệu và thiết bị từ nguyên liệu thô có chứa NORM và vật liệu NORM tăng nồng độ. Các cơ sở sản xuất phân bón có khả năng công nhân tiếp xúc với TENORM từ urani, thori, radi (Ra-226) hoặc kali (K-40), cùng với nồng độ TENORM trong chất thải, bộ lọc, sản phẩm hoặc đường ống kim loại . Các cơ sở sản xuất sơn và bột màu có khả năng khiến công nhân tiếp xúc với thori, urani hoặc radi (Ra-226) trong chất thải từ quặng titan. Các ví dụ khác về TENORM trong các cơ sở sản xuất hoặc chế biến phát sinh từ việc tăng nồng độ vật liệu NORM trong các bộ lọc và bùn rắn nếu một lượng lớn nước có chứa các hạt nhân phóng xạ tự nhiên (ví dụ: Ra-226, Ra-228) được sử dụng trong các quy trình sản xuất, như nhà máy giấy và bột giấy, hoặc từ các hệ thống xử lý nước được sử dụng để cung cấp nước uống.
Công nhân vệ sinh hoặc thay bộ lọc hoặc xử lý bùn có thể tiếp xúc với các TENORM. Các cơ sở xử lý nước có thể có khả năng khiến công nhân tiếp xúc với TENORM từ cặn radi và bùn trong chất thải và bộ lọc. Các nhà máy giấy và bột giấy có thể có khả năng khiến công nhân tiếp xúc với TENORM do ô nhiễm cặn radi và bùn ở các khu vực khác nhau của các cơ sở. Zirconi ở dạng zircon, là một dạng TENORM chứa lượng nhỏ hạt nhân phóng xạ (U và Th) trong khoáng chất. Zircon được nghiền thành bột mịn và thường được phủ lên gốm sứ trước khi nung để tạo ra lớp men bóng. Công nhân trong các cơ sở sản xuất gốm sứ có thể tiếp xúc với zircon hoặc urani trong chất thải và nấm mốc. Ngoài ra, việc sử dụng thương mại các vật liệu có chứa TENORM có thể khiến công nhân bị phơi nhiễm. Ví dụ, công nhân có thể tiếp xúc với TENORM trong phân lân. Họ cũng có thể tiếp xúc với đường ống và kim loại bị nhiễm TENORM trong các cơ sở tái chế kim loại phế liệu. Quản lý và xử lý chất thải TENORM cũng có thể dẫn đến phơi nhiễm nghề nghiệp.
Từ khóa: TENORM; NORM; rủi ro bức xạ; ứng dụng bức xạ công nghiệp
– CMD&DND –
